Όταν ο καθηγητής της Ιστορίας Ιωάννης Καλιτσουνάκης επισκέφθηκε λίγο μετά τον δεύτερο παγκόσμιο πόλεμο τον Albert Einstein στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον (Princeton) στην Αμερική, το πρώτο πράγμα που τον ρώτησε ο εκλεκτός αυτός γίγας της επιστήμης, ήταν τι κάνει και που βρίσκεται ο φίλος του Κωνσταντίνος Καραθεοδωρή. Ήταν βλέπετε φίλοι από την περίοδο της ακαδημαϊκής τους ζωής στο Βερολίνο.
Όπως προκύπτει μάλιστα μέσα από τις επιστολές που έχουν ανταλλάξει μεταξύ τους, από διάφορα άλλα κείμενα, καθώς και από τις ηχογραφημένες συνεντεύξεις που έχω πάρει από την θυγατέρα του Δέσποινα Καραθεοδωρή-Ροδοπούλου, οι δύο άνδρες είχαν ένα μεγάλο επιστημονικό και ανθρώπινο σεβασμό ο ένας προς τον άλλο. Μάλιστα όποτε ο Einstein ως Φυσικός συναντούσε δυσκολίες στη μαθηματική τεκμηρίωση των θεωριών του προσέφευγε στον Κ. Καραθεοδωρή και εκείνος, ταλαντούχος μαθηματικός, του έδινε πάντα τη λύση. Έτσι παρέμεναν σε μια διαρκή επικοινωνία και έναν αδιάκοπο επιστημονικό διάλογο, από τον οποίο κέρδιζαν αμφότεροι.
Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος έφερε πολύ μακριά τον ένα από τον άλλο. Ο Einstein, εβραϊκής καταγωγής, αναγκάστηκε να φύγει στην Αμερική για να γλυτώσει από το ολοκαύτωμα της φυλής του, ο Καραθεοδωρή παρέμεινε στη Γερμανία με την άρρωστη σύζυγό του. Έτσι δικαιολογείται πλήρως το ενδιαφέρον του Einstein για τον φίλο του, που τέλειωσε την κουβέντα του προς τον Καλιτσουνάκη με τη φράση: Er ist ein feiner Mensch, σε ελεύθερη απόδοση, είναι ένας σπάνιος άνθρωπος!
Και όταν ο Einstein έλαβε από τον Καλιτσουνάκη την απάντηση ότι ο Καραθεοδωρή ζει στη Γερμανία, απόρησε και είπε ότι είναι ντροπή για την Ελλάδα να αφήνει έναν Καραθεοδωρή να ζει μέσα στα δεινά της ηττημένης Γερμανίας και να υποφέρει από τις κακουχίες και την πείνα. Και δεν έμεινε μόνο σε μια αόριστη εκδήλωση συμπάθειας, αλλά δήλωσε πρόθυμος να διαμεσολαβήσει στις αμερικανικές υπηρεσίες, για να προσφέρει την όποια βοήθεια ήθελε παραστεί ανάγκη.
O Έλληνας Kωνστ. Kαραθεοδωρή, γόνος της λαμπρής φαναριώτικης οικογένειας των Kαραθεοδωρή γεννήθηκε στο Bερολίνο στις 13 Σεπτεμβρίου 1873 και ανατράφηκε στις Bρυξέλλες, όπου και παρακολούθησε τις εγκύκλιες σπουδές του. Ήδη ως μαθητής στο Γυμνάσιο των Βρυξελλών πρώτευσε δύο φορές σε Πανβελγικούς διαγωνισμούς στα Μαθηματικά και αυτό ήταν ένα μικρό προοίμιο της λαμπρής σταδιοδρομίας που έμελλε να ακολουθήσει, αφού ο Κ. Καραθεοδωρή κατατάσσεται σήμερα ανάμεσα στους δυο-τρεις κορυφαίους μαθηματικούς του 20ου αιώνα σε ολόκληρο τον κόσμο.
Γνωρίζω επίσης από τις ίδιες τις επιστολές του ότι μεσούντος του 2ου παγκοσμίου πολέμου, αλλά και στα μεταπολεμικά χρόνια, η κατάσταση του Κ. Καραθεοδωρή ήταν ιδιαιτέρως δύσκολη. Ευτυχώς ο γιος του Στέφανος, λαμπρός λατινιστής, έκανε ιδιαίτερα σε παιδιά που τον πλήρωναν σε είδος και μπορούσε να συνεισφέρει κάπως στη διατροφή των γονέων του.
Επίσης κάποια πανεπιστήμια όπως της Ελβετίας τον καλούσαν για διαλέξεις από τις οποίες λάμβανε μια αμοιβή και μπορούσε να ενισχύσει κάπως την θέση του, που ούτως ή άλλως ήταν δεινή. Κι όμως ο Κ. Καραθεοδωρή δεν ήταν απλώς ένας λαμπρός επιστήμονας.
Δεν ήταν μόνο ένας από τους δυο-τρεις μεγαλύτερους μαθηματικούς του 20ου αιώνα Ήταν ένας Ακρίτας του πνεύματος. Σε όλη του τη ζωή αγωνιζόταν στα όρια της επιστήμης. Αυτά προσπάθησε να πάει πιο πέρα. Αγωνίστηκε να διευρύνει την επιστημονική γνώση και εξ όσων ομολογούν οι ειδικοί σημείωσε λαμπρά επιτεύγματα, επ’ αυτού.
Υπηρέτησε επίσης την Ελλάδα με πίστη και ανιδιοτέλεια. Ήταν της απολύτου εμπιστοσύνης του Ελευθερίου Βενιζέλου, ο άνθρωπος που χάραξε την εκπαιδευτική του πολιτική για τα πανεπιστήμια, αυτός που συνέβαλε στη διαμόρφωση του μακροβιότερου εκπαιδευτικού νόμου για τα πανεπιστήμια της χώρας.
Μαζί οραματίστηκαν και οργάνωσαν το ελληνικό Πανεπιστήμιο της Σμύρνης, που αν είχε ευδοκιμήσει τότε, η κατάσταση στο Αιγαίο θα ήταν πολύ ειρηνική σήμερα. Αγαπούσε την Ελλάδα και τους Έλληνες. Κι όταν ταξιδεύοντας στα διάφορα Πανεπιστήμια του κόσμου μάθαινε ότι κάπου υπάρχει ένας Έλληνας που προοδεύει, έκανε χαρά, έσπευδε να τον γνωρίσει και να τον βοηθήσει ενδεχομένως σε ό,τι ήθελε χρειασθεί.
Παρ’ όλα αυτά την επιθυμία του μεγάλου Έλληνα να βρεθεί στην Ελλάδα την διαισθάνθηκε ο Albert Einstein από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, όχι όμως και η πατρίδα του. Έτσι ο Κ. Καραθεοδωρή με τα λαμπρά και τα μεγάλα επιτεύγματα, που επάξια γνώρισε πολλές τιμές και δόξες έφυγε το 1950 μάλλον πικραμένος, μαστιζόμενος από τα δεινά του πολέμου και κτυπημένος από βαριά νόσο. Ως Έλληνας και ως απλός άνθρωπος νιώθω ειλικρινά βαθιά θλίψη όταν αναστοχάζομαι πάνω σε όλα αυτά.
Ωστόσο φαίνεται πως υπάρχουν και Έλληνες που δεν μαστίζονται από την μεταδοτική νόσο της λησμοσύνης και της αχαριστίας. Μεταξύ αυτών συγκαταλέγεται χωρίς αμφιβολία και η σημερινή Ελληνική Παροικία του Μονάχου, η οποία έστω και με μεγάλη καθυστέρηση αποκατέστησε τον Κ. Καραθεοδωρή και τον τιμά πλέον με τον προσήκοντα σεβασμό στη μνήμη του και με τον θαυμασμό που αξίζει στο μέγεθος της προσωπικότητάς του.
Όπως αφηγείται ο Πρωτοπρεσβύτερος Απόστολος Μαλαμούσης, ο άνθρωπος που συνέβαλε ουσιαστικά στην αντιστροφή της κατάστασης, όταν ήρθε ως Ιερέας στο Μόναχο και σε μία επίσκεψή του στον Ναό της Σαλβάτορκιρχε, στη δεκαετία του 1990, είδε αναρτημένη τη φωτογραφία του Κ. Καραθεοδωρή στο γραφείο του ναού, προφανώς επειδή είχε διατελέσει μέλος του εκκλησιαστικού συμβουλίου.
Όμως, τώρα πια ο Κ. Καραθεοδωρή είχε απολησμονηθεί και κανείς από την Ελληνική Παροικία δεν γνώριζε κάτι σχετικό, μολονότι υπήρχε ο τάφος του στο κοιμητήριο του Μονάχου. Μια επιτύμβια στήλη, ένας κίονας Ιωνικού ρυθμού δέσποζε πάνω από τον τάφο του για να θυμίζει την αγάπη του εκλιπόντος στη γη της Ιωνίας, όπου με έγκριση του Βενιζέλου είχε ιδρύσει το δεύτερο Ελληνικό Πανεπιστήμιο Σμύρνης.
Από τότε ο Πρωτοπρεσβύτερος Απόστολος Μαλαμούσης άρχισε να ασχολείται με την ιστορία του Κ. Καραθεοδωρή και κάποια στιγμή άρχισε να τελεί κάθε χρόνο στον τάφο του μια σεμνή και απέριττη επιμνημόσυνη δέηση, χωρίς να θυμάται πότε ακριβώς έγινε αυτό για πρώτη φορά. Πάντως η πρώτη δημόσια επιμνημόσυνη δέηση με συμμετοχή των Ελληνικών και Βαυαρικών αρχών έλαβε χώρα το 2006. Έκτοτε καθιερώθηκε να τελείται μνημόσυνο στον τάφο του κάθε χρόνο στις 2 Φεβρουαρίου, ημέρα που απεβίωσε.
Το 2019 έληξε η μίσθωση του τάφου, ο οποίος έπρεπε να επιστραφεί στο Δήμο Μονάχου. Τότε η δισέγγονη του, μόνη επιζώσα από την οικογένεια σήμερα, έδωσε την συγκατάθεσή της στην Ελληνική Παροικία και στον Πρωτοπρεσβύτερο Απόστολο Μαλαμούση να μεταφερθεί η επιτύμβια στήλη, δηλαδή ο Ιωνικός Κίονας που κοσμούσε τον τάφο του Κ. Καραθεοδωρή στο χώρο του ορθόδοξου ναού των Αγίων Πάντων.
Έτσι ο περικαλλής ναός των Αγίων Πάντων που έχει ανεγερθεί με τις άοκνες προσπάθειες, τους ατελείωτους αγώνες και τις αγωνίες του Πρωτοπρεσβυτέρου Αποστόλου Μαλαμούση, δέχτηκε πλέον στον περίβολό του τον Ιωνικό Κίονα, για να συμβολίζει τον τάφο όπου αναπαύτηκε ο Μέγας Έλλην του Μονάχου.
Η μεταφορά έγινε στις 8 Ιουλίου 2019 με επίσημη τελετή και με τη συμμετοχή των Βαυαρικών και των Ελληνικών αρχών, μελών και φίλων της οικογενείας. Ταυτόχρονα με σύμφωνη γνώμη όλων το αρμοδίων φορέων το ιστορικό Ελληνικό Λύκειο Μονάχου, μετονομάστηκε σε: «ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΜΟΝΑΧΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΣΤΕΦΑΝΟΥ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ» και την είσοδό του κοσμεί μια φωτογραφία του μεγάλου ανδρός.
Πρόκειται για στιγμές άκρας συγκίνησης. Ο απολησμονημένος από την πατρίδα του Ελλάδα Κ. Καραθεοδωρή, ο γνωστός σε ολόκληρο τον κόσμο επιστήμων, για τα λαμπρά και τα μεγάλα επιτεύγματα, Αυτός που επάξια γνώρισε πολλές τιμές και δόξες, Αυτός που έφυγε το 1950 πικραμένος, μαστιζόμενος από τα δεινά του πολέμου και κτυπημένος από βαριά νόσο, επιτέλους δικαιώνεται από την Ελληνική Παροικία του Μονάχου, από την Παροικία της οποίας ο ίδιος υπήρξε λαμπρό και εξέχων, ενεργό μέλος. Έτσι, φέτος, το 2020 για πρώτη φορά, το μνημόσυνο του Μεγάλου Έλληνα Κ. Καραθεοδωρή του Ακρίτα της μαθηματικής σκέψης, τελέσθηκε σε έναν αμιγώς ελληνορθόδοξο χώρο.
Μεγάλη υπήρξε η συμμετοχή του κόσμου, μαζί μας όλο το σεβαστό Ιερατείο της ορθόδοξης Εκκλησίας του Μονάχου η Ελληνίδα Πρόξενος κ. Παναγιώτα Κωνσταντινοπούλου, Καθηγητές Πανεπιστημίου του Μονάχου, όπως οι κ.κ. Κ. Νικολακόπουλος, και Ι. Μποφίλιας, ο πρόεδρος του Παγκρητίου Συμβουλίου Κρητών κ. Μαν. Κουγιουμουτζής, ο συντονιστής Εκπαίδευσης, οι Καθηγητές του Ελληνικού Λυκείου Μονάχου που φέρει το όνομα του τιμωμένου, καθώς και οι μαθητές του Λυκείου που με τη μελωδική τους χορωδία έδωσαν μια ευχάριστη νότα στην εκδήλωση και φυσικά πλήθος κόσμου.
Με αυτόν τον τρόπο οι δύο μεγάλοι στην ιστορία της Επιστήμης, ο Κ. Καραθεοδωρή και ο Albert Einstein, από εκεί ψηλά που βρίσκονται τώρα, ίσως αισθάνονται δικαιωμένοι που η επιθυμία τους έστω και μετά θάνατον εκπληρώνεται σε μεγάλο βαθμό.
Είχα την μεγάλη τιμή και την βαριά ευθύνη να είμαι ο ομιλητής του πρώτου αυτού μνημόσυνου στον ελληνορθόδοξο χώρο. Είχα την ευθύνη να αναδείξω το μέγεθος του σπουδαίου άνδρα, να αφήσω να διαφανεί το δικαιολογημένο παράπονό του, που η μητέρα Ελλάς δεν τον σκέφθηκε στην κρίσιμη ώρα.
Και ταυτόχρονα έπρεπε να δώσω στους Έλληνες της ιστορικής Παροικίας να αντιληφθούν ότι με πράξεις σαν κι αυτές εκπληρώνουμε το πατροπαράδοτο χρέος έναντι της ιστορίας και ότι με τον τρόπο αυτόν φυλάμε Θερμοπύλες.
Ελπίζω να υπήρξα αντάξιος τη μεγάλης τιμής και του βαρύτατου χρέους. Αν όχι ζητώ συγγνώμη πρωτίστως από τον Μεγάλο τιμώμενο. Και πιστεύω να κατανοεί πως, άνθρωπος του μέτρου εγώ, δεν είναι εύκολο να ανταποκριθώ στο δικό του απροσπέλαστο μέγεθος.
*Ο Ι. Ε. Πυργιωτάκης είναι ομότιμος καθηγητής, πρ. αντιπρύτανης Πανεπιστημίου Κρήτης