Με ένα ποίημα, για το καλό, συνήθιζε να ξεκινά τη νέα χρονιά ο Γιάννης Ρίτσος!
Τι όμορφος τρόπος, αλήθεια, για να καλωσορίζει κανείς τον χρόνο που έρχεται, αλλά και για να αποχαιρετά εκείνον που φεύγει!
Στα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη, θα συναντήσουμε αρκετά ποιήματα του Ποιητή της «Ρωμιοσύνης», με ημερομηνία «1η Ιανουαρίου». Είναι γραμμένα όλα σε πρόχειρα σημειωματάρια, με σχόλια, διορθώσεις, μουτζούρες, διαγραφές και με την «ανάσα» του τρανού ποιητή να πλανιέται πάνω από τον ανθρώπινο στοχασμό.
Από τα τελευταία του ποιήματα, με τη συγκίνηση «παγιδευμένη» στην πρώτη του γραφή, είναι και το ποίημα με τον τίτλο «Νύχτωσε», γραμμένο στην Αθήνα, την 1η Ιανουαρίου του 1988. Οι λέξεις απλές, αλλά τόσο δυνατές, «βουτηγμένες» μέσα στο μελάνι, αλλά και στη μελαγχολική εξομολόγηση μιας προχωρημένης ωριμότητας:
«Ακόμη ένας χρόνος… είπε. Ένας χρόνος περισσότερο στο χρόνο του. Ένας χρόνος λιγότερο απ’ το χρόνο του…». Για να καταλήξει: «Κωφάλαλα τ’ αγάλματα. Κωφάλαλα και τα ποιήματα. Νύχτωσε!».
Ο κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται διαφορετικά την αλλαγή του χρόνου. Οι νεότεροι βλέπουν έναν χρόνο περισσότερο στον χρόνο τους. Υποδέχονται τη νέα χρονιά ως μια καινούργια ευκαιρία να γνωρίσουν, να δοκιμάσουν, να δημιουργήσουν. Η νέα χρονιά κουβαλά το βάρος της «υπόσχεσης» και είναι καλοδεχούμενη. Τον χρόνο που φεύγει δεν τον λογαριάζουν και αποτελεί πλέον γι’ αυτούς παρελθόν, αφού δεν έχουν μάθει, αλλά και δεν έχουν λόγο να θυμούνται…
Οι μεγαλύτεροι όμως σε ηλικία, βλέπουν έναν χρόνο λιγότερο από τον χρόνο τους. «Βραχύς αιών», κατά τον Ευριπίδη. Εύχονται ο νέος χρόνος να είναι καλύτερος από τον προηγούμενο, αλλά δεν παύουν να ανησυχούν για το αντίθετο. Εκείνοι έχουν μάθει να θυμούνται και η ζωή τους όλη είναι «φυλαγμένη» μέσα στη μνήμη τους. Αποχαιρετούν τη χρονιά που φεύγει, με νοσταλγία αλλά και με σκεπτικισμό, ως ακόμα μία «Αλεξάνδρεια» που χάνουν από τον βίο τους…
Στην ανατολή του 2020, αλλά και της νέας δεκαετίας, ο κόσμος μας φανερώνεται φορτωμένος με προκλήσεις, για να δοκιμάσει τις αντιδράσεις των ανθρώπων.
Χωρίς αμφιβολία, η χρονιά που μόλις ξεκίνησε, φέρει το στίγμα της «κλιματικής αλλαγής».
Είναι μια πραγματικότητα που αφορά ολόκληρη την ανθρωπότητα, αλλά και όλους ανεξαιρέτως τους κατοίκους του πλανήτη μας.
Δεν είναι δυνατόν να καίγεται ασταμάτητα επί τέσσερις και πλέον μήνες η Αυστραλία, να έχουν γίνει στάχτη πολλά εκατομμύρια στρέμματα, να απειλείται η πανίδα και η χλωρίδα της έκτης μεγαλύτερης χώρας στον κόσμο, με 500 εκατομμύρια νεκρά ζώα μέχρι στιγμής και ο ανθρώπινος παράγοντας να αδυνατεί να σταματήσει αυτή τη μεγάλη καταστροφή!
Όλοι οι επιστήμονες που μελετούν το κλίμα της Γης, μας προειδοποιούν αλλά και μας διαβεβαιώνουν πως αυτό που «έρχεται», αλλά και που πρόκειται να βιώσουμε, θα είναι κάτι πρωτόγνωρο για την ιστορία του πολιτισμού μας.
Τα τρομολάγνα ΜΜΕ, όπως συνηθίζουν άλλωστε να κάνουν, παρουσιάζουν τον μελλοντικό κίνδυνο, αποσπασματικά και με διάθεση να εκφοβίσουν και όχι να ενημερώσουν τον κόσμο. Εμφανίζουν το «κλίμα» ως κάτι απρόσωπο και απρόσιτο, οδηγώντας έτσι τους άμεσα ενδιαφερόμενους στη μοιρολατρία και την απάθεια.
Εκείνοι όμως οι «άνθρωποι» που επιτηδευμένα επηρεάζουν αρνητικά το κλίμα, υπονομεύοντας το περιβάλλον με κίνητρο την κερδοσκοπία, παρεμβαίνουν συχνά με πολλά προσωπεία, αλλά ως ηθικοί αυτουργοί της καταστροφής, επιδιώκουν την ανωνυμία τους.
Αυτούς ακριβώς, θα πρέπει να αποκαλύψουμε, με τόλμη, με θάρρος και με ειλικρίνεια και να απαιτήσουμε την άμεση συμμόρφωσή των. Αυτό βέβαια θα συμβεί, εάν και εφόσον, σταματήσουν κάποια στιγμή να μας «ψεκάζουν» με το «παραλυτικό εξαρτησιογόνο» της κοινωνικής απάθειας και της πολιτικής «μέθης».
Ήδη έχουν καταγραφεί οι πρώτες επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής σε περιοχές του κόσμου, που έχουν πληγεί σφοδρά από ακραία καιρικά φαινόμενα. Έχουν διαγνωστεί άνθρωποι με πρωτόγνωρες για εμάς ψυχικές ασθένειες, όπως είναι η «κλιματική κατάθλιψη» και τα «κλιματικά τραύματα».
Η συνεχιζόμενη υποβάθμιση του πλανήτη είναι δυνατόν να ανακοπεί, αλλά απαιτούνται ισχυρές και συντονισμένες προσπάθειες και ενέργειες, από μεγάλες κοινωνικές ομάδες, που θα πρέπει να μπουν μπροστά, να κινητοποιηθούν, να διεκδικήσουν και να ασκήσουν πίεση στις ηγεσίες που λαμβάνουν αποφάσεις για το μέλλον μας. Η προσπάθεια θα έχει θετικό αποτέλεσμα, μόνο όταν ο καθένας από εμάς δει τον εαυτό του μέσα σε αυτές τις κοινωνικές ομάδες, διατεθειμένο και αποφασισμένο να αγωνιστεί και να διεκδικήσει τα αυτονόητα. Να μπορεί δηλαδή να ζει με ασφάλεια, ορίζοντας ο ίδιος το μέλλον του!
Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε όλοι μας πως η ανθρώπινη πρόοδος δεν πραγματοποιείται μόνο μέσω της ανάπτυξης. Μιας αέναης, απατηλής ανάπτυξης, που μετριέται σήμερα, αποκλειστικά και μόνο, με τους καταναλωτικούς δείκτες, όπου ευημερούν οι αριθμοί, αλλά υποφέρουν οι άνθρωποι και αφανίζεται το περιβάλλον τους.
Το είκοσι-είκοσι, όπως συνηθίσαμε ήδη να αποκαλούμε το νέο έτος, θα είναι επίσης μια χρονιά που στη φιλόξενη περιοχή μας, θα φέρει και άλλους πολλούς πρόσφυγες και μετανάστες. Θα πρέπει να μάθουμε να ζούμε με αυτήν την πραγματικότητα, προσφέροντας την αλληλεγγύη μας στους «αόρατους» εκείνους ανθρώπους που μας έχουν ανάγκη, στο μέτρο που μας αναλογεί, βέβαια.
Η περιοχή μας όμως, μέσα στο δίσεκτο 2020, θα τραβήξει την προσοχή του παγκόσμιου ενδιαφέροντος, όχι τόσο για τις λίγο-πολύ αναμενόμενες μεταναστευτικές ροές, όσο για τον υποθαλάσσιο πλούτο των περίφημων ΑΟΖ, που έχουν χαρτογραφηθεί τριγύρω μας.
Εκεί, πάνω στα κύματα, θα «επιπλέουν» τα συμφέροντα, οι συμμαχίες, οι στρατηγικές, αλλά και η ίδια η «Ειρήνη» για την ευρύτερη περιοχή.
Παρεμπιπτόντως, η λέξη «Ειρήνη», που απουσίαζε τα τελευταία χρόνια από τα ευχολόγια, φέτος βλέπω ότι επανήλθε! «Και επί Γης Ειρήνη», λοιπόν να ευχηθούμε για το νέο έτος!
«Χρόνος, ο πάντων πρόγονος», κατά τον αρχαίο λυρικό ποιητή Πίνδαρο! Ο άνθρωπος όμως, ο εφήμερος και ματαιόδοξος, αδυνατεί να συμφιλιωθεί με την ιδέα του κοινού «προγόνου», που ενώνει, αλλά κυρίως, που εξηγεί την ίδια την ουσία της ύπαρξής μας!
Στα Ιστορικά Αρχεία του Μουσείου Μπενάκη, οι χειρόγραφες σημειώσεις του Γιάννη Ρίτσου, «μαρτυρούν» ότι την Πρωτοχρονιά του 1960 βρέθηκε στη Ρουμανία, δηλώνοντας βαθύτατα συγκινημένος που, για πρώτη φορά Πρωτοχρονιά βρισκόταν μακριά από την Ελλάδα και τους αγαπημένους του ανθρώπους.
Εκεί, εκφράζει την εμπειρία κάθε ξενιτεμένου, κάθε πρόσφυγα, κάθε μετανάστη, θυμίζοντας πως «μέσα μας κουβαλάμε ό,τι αγαπάμε». Για να καταλήξει: «Αυτή είναι η ευχή μου του καινούργιου χρόνου, για την Ελλάδα, για τη Ρουμανία, για όλους τους λαούς:
Ειρήνη, συνεννόηση, αδελφοσύνη!».
Εξήντα χρόνια μετά, η ευχή του ποιητή μας δείχνει να παραμένει επίκαιρη, αλλά και… ευχή!
Καλή χρονιά σε όλους!
* Ο Γιάννης Μοσχονάς είναι εκπαιδευτικός