Την ανάγκη συστηματικής μελέτης και προστασίας των θαλάσσιων σπηλαίων αναδεικνύουν νέες έρευνες του Ελληνικού Κέντρου Θαλασσίων Ερευνών. Ο δρ Βασίλης Γεροβασιλείου, μεταδιδακτορικός ερευνητής στο Ινστιτούτο Θαλάσσιας Βιολογίας, Βιοτεχνολογίας και Υδατοκαλλιεργειών του ΕΛΚΕΘΕ, απόφοιτος του Τμήματος Ωκεανογραφίας και Θαλασσίων Βιοεπιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου με διδακτορικό από το Τμήμα Βιολογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης, εξηγεί στην «Π» τη μεγάλη αξία των θαλάσσιων σπηλαίων που φιλοξενούν έναν μοναδικό, ανεξερεύνητο και άγνωστο στους περισσότερους βιόκοσμο με μεγάλο επιστημονικό ενδιαφέρον και έντονη την ανάγκη προστασίας.
Στις βραχώδεις ακτές του Αιγαίου έχουν καταγραφεί μέχρι στιγμής περισσότερα από 600 θαλάσσια σπήλαια, είτε ημιβυθισμένα ή εξολοκλήρου κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας.
Κατά τη διάρκεια των τελευταίων ετών, οι έρευνες του δρ Β. Γεροβασιλείου και των συνεργατών του από το ΕΛΚΕΘΕ, το Τμήμα Βιολογίας του ΑΠΘ, το Τμήμα Ωκεανογραφίας και Θαλασσίων Βιοεπιστημών του Πανεπιστημίου Αιγαίου και διάφορα ερευνητικά κέντρα και πανεπιστήμια της Ευρώπης και της Βραζιλίας, έχουν φέρει στο φως μια πλούσια και μοναδική βιοποικιλότητα.
Συγκεκριμένα, σε 40 θαλάσσια σπήλαια της Ελλάδας, εκ των οποίων δέκα βρίσκονται στην Κρήτη, έχουν βρεθεί περισσότερα από 400 είδη οργανισμών, πολλά από τα οποία καταγράφονται για πρώτη φορά στις ελληνικές θάλασσες και την Ανατολική Μεσόγειο.
Ανάμεσα σε αυτά περιλαμβάνονται και πέντε νέα είδη σπόγγων, που ονομάζονται και περιγράφονται για πρώτη φορά στον κόσμο, ενώ βρίσκεται σε εξέλιξη η περιγραφή άλλων τόσων. Πολλά από τα είδη που βρέθηκαν στα ελληνικά θαλάσσια σπήλαια είναι σπάνια και ορισμένα παρουσιάζουν ενδιαφέρον και ως πηγές θεραπευτικών ουσιών για την παρασκευή φαρμάκων.
Ωστόσο, οι επιπτώσεις που επιφέρει η υποβάθμιση του θαλάσσιου περιβάλλοντος σε αυτά τα ιδιαίτερα οικοσυστήματα δεν έχει καθόλου μελετηθεί. Σύμφωνα με τον Κόκκινο Κατάλογο των Απειλούμενων Θαλάσσιων Οικοτόπων που δημοσιεύτηκε από την Ευρωπαϊκή Ένωση το 2016, στη συγγραφική ομάδα του οποίου συμμετείχε και ο δρ Β. Γεροβασιλείου, παρά το γεγονός ότι τα θαλάσσια σπήλαια προστατεύονται από τη διεθνή περιβαλλοντική νομοθεσία, εντούτοις τα διαθέσιμα επιστημονικά στοιχεία δεν επαρκούν για την εξαγωγή ασφαλούς συμπεράσματος ως προς την οικολογική τους κατάσταση στη Μεσόγειο.
Τα τελευταία χρόνια υπάρχουν ενδείξεις ότι η σπάνια βιοποικιλότητα που φιλοξενούν επηρεάζεται τόσο από την κλιματική αλλαγή όσο και την όχληση που προκαλείται από τον ανεξέλεγκτο θαλάσσιο τουρισμό, τη ρύπανση και την εξάπλωση ξενικών ειδών.
Σε πρόσφατη έρευνα του Πανεπιστημίου της Σεβίλλης σε συνεργασία με το ΕΛΚΕΘΕ, σε θαλάσσιο σπήλαιο της Ισπανίας καταγράφηκε κατά την τελευταία δεκαετία σημαντική υποβάθμιση ακόμη και στους βαθύτερους σκοτεινούς θαλάμους, δεκάδες μέτρα μακριά από την είσοδο του σπηλαίου. Η δημοσίευση της έρευνας σε διεθνές περιοδικό προσέλκυσε μεγάλο ενδιαφέρον, καθότι είναι μια από τις ελάχιστες που αξιοποιούν και συγκρίνουν δεδομένα πολλών ετών.
Το πρόβλημα αποκτά μεγαλύτερη διάσταση στην περιοχή της Ανατολικής Μεσογείου και των ελληνικών θαλασσών, όπου οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής και της εισβολής ξενικών ειδών συχνά είναι εντονότερες από ό,τι σε άλλες περιοχές της Μεσογείου, πολύ δε περισσότερο επειδή δεν υπάρχουν δεδομένα σχετικά με την πρότερη κατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος, ώστε να υπάρχει η δυνατότητα σύγκρισης.
Οι έρευνες που έχει δρομολογήσει η επιστημονική ομάδα του ΕΛΚΕΘΕ με το δίκτυο των συνεργατών της σε θαλάσσια σπήλαια της Κρήτης και άλλων νησιωτικών περιοχών έχουν στόχο την ενδελεχή παρακολούθηση αυτών των θαλάσσιων οικοσυστημάτων και του μοναδικού βιοτικού πλούτου που φιλοξενούν.