Ιστορικά είναι επιβεβαιωμένο ότι η αρχαία Κρήτη ήταν πλούσια σε μεταλλεύματα και υπήρχε πλήθος μεταλλείων από τα μινωϊκά χρόνια. Δεν θα μπορούσαν να υπάρξουν τόσες πολλές ανεξάρτητες πόλεις στην αρχαία Κρήτη, χωρίς τη λειτουργία αυτών των μεταλλείων, αφού κάθε πόλη χρειαζόταν μέταλλα για να κατασκευάσει όπλα και άλλα εργαλεία, αλλά και πολύτιμα μέταλλα για να κόψει νομίσματα.
Επίσης, είναι γνωστό ότι στα μεταλλεία εργάζονταν καταναγκαστικά δούλοι, αιχμάλωτοι πολέμου, κατάδικοι και γενικά άνθρωποι που είχαν στερηθεί την ελευθερία τους.
Ερευνώντας τα τοπωνύμια σε ολόκληρη τη Κρήτη θα παρατηρήσουμε ότι υπάρχει συσχέτιση των τοπωνυμίων που παραπέμπουν σε εγκαταστάσεις δούλων με τοπωνύμια που παραπέμπουν σε μεταλλεία. Τα τοπωνύμια αυτά είναι εκατοντάδες. Δηλαδή εκεί που συναντούμε ίχνη μεταλλείων (μεταλλοτοπωνύμια), ακριβώς δίπλα συναντούμε και εγκαταστάσεις σκλάβων (σκλαβοτοπωνύμια).
Η επικρατούσα όμως άποψη ερμηνεύει όλα τα τοπωνύμια που οφείλονται σε σκλάβους, καθώς επίσης και πλείστα άλλα, σε εγκαταστάσεις στρατιωτών του Νικηφόρου Φωκά.
Υπάρχουν όμως ιστορικές αναφορές που ομιλούν για την αρχαία πόλη της Κρήτης, Δουλόπολις, που δεν μπορούν να ξεπεραστούν από καμμιά σκοπιμότητα.
Ο Στέφανος Βυζάντιος αναφέρει: «Δούλων πόλις… Υπάρχει και στην Κρήτη Δουλόπολις που διαθέτει χίλιους άνδρας… ».
Το λεξικό Σουϊδα αναφέρει: «Δούλων πόλις… …. Υπάρχει και στην Κρήτη Δουλόπολις όπως αναφέρει στα Κρητικά ο Σωσικράτης».
Η επικρατούσα σήμερα άποψη για τη θέση της αρχαίας Δουλόπολης είναι η ταύτιση της με το χωριό Σκλαβοπούλα Σελίνου. Πρώτος εξέφρασε την άποψη αυτή ο άγγλος Robert Pashley στην επίσκεψη του στη Κρήτη το έτος 1833, προς αναζήτηση των αρχαίων κρητικών πόλεων, σε βιβλίο του με τίτλο “Ταξίδια στην Κρήτη”, που εξέδωσε το έτος 1837.
Σε πολλούς χάρτες η Δουλόπολις βρίσκεται δίπλα στη Σκλαβοπούλα και την άποψη αυτή εχουν δεχθεί οι περισσότεροι ερευνητές. Υπάρχουν όμως και άλλες απόψεις και αντιπροτείνουν ταύτιση της αρχαίας πόλης με άλλα τοπωνύμια όπως το χωριό Αποδούλου Αμαρίου, το χωριό Δούλι Μονοφατσίου και το χωριό Δουλιανά Αποκορώνου.
Ο καθηγητής Φαράκλας του Πανεπιστημίου Κρήτης με τους συνεργάτες του στο βιβλίο: «ΟΙ ΕΠΙΚΡΑΤΕΙΕΣ ΤΩΝ ΑΡΧΑΙΩΝ ΠΟΛΕΩΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ», Ρέθυμνο 1998, ταυτοποιεί την αρχαία Δουλόπολη με την Σουλήνα αφού ερμηνεύει Σουλήνα = Δουλήνα. Δηλαδή στην ευρύτερη περιοχή της Αγίας Γαλήνης.
Η θέση της Σκλαβοπούλας πράγματι συγκεντρώνει αρκετά χαρακτηριστικά για να την ταυτοποιήσουμε με την αρχαία Δουλόπολη. Υπάρχουν αρχαιολογικά ευρήματα στη περιοχή. Υπάρχουν ερείπια μεταλλείων στη περιοχή που επιβεβαιώνουν την αδιάρρηκτη σχέση των μεταλλείων με τις εγκαταστάσεις δούλων. Σε κοντινή απόσταση από τη Σκλαβοπούλα και συγκεκριμένα 4 km νότιο-ανατολικά βρίσκεται το χωριό Κατσιβελιανά (σημερινό όνομα Άγιος Παύλος). Η ερμηνεία του τοπωνυμίου σύμφωνα με Βικιλεξικό: κατσίβελος < μεσαιωνική ελληνική κατσίβελος < ιταλική cattivello < cattivo (σκλάβος, δυστυχής) < λατινική captivus. Το ελληνολατινικό λεξικό Glosbe στο λήμμα captivus μας δίνει: αιχμάλωτος, αιχμάλωτος πολέμου, φυλακισμένος, δέσμιος, κρατούμενος, αιχμαλωτίζω, κρατούμενη, κατάδικος, όμηρος, τρόφιμος.
Η Σκλαβοπούλα και τα Κατσιβελιανά ανήκουν στην ευρύτερη περιοχή του Πελεκάνου. Ο Πελεκάνος ταυτοποιείται, σύμφωνα με πολλούς ερευνητές, με την αρχαία πόλη Πέλκις. Η ετυμολογία και των δύο τοπωνυμίων μας παραπέμπει πάλι σε μεταλλεία.
Η αρχαία Δουλόπολις σύμφωνα με τις πηγές είχε χίλιους (1.000) άνδρες. Το νούμερο είναι πολύ μεγάλο για να την ταυτίσουμε με τη Σκλαβοπούλα και θα πρέπει η αρχαία Δουλόπολις να αναζητηθεί σε περιοχή μεγάλης κρητικής πόλεως.
Στο σημαντικό βιβλίο της εποχής της βενετοκρατίας του Flaminio Cornelio : “Creta Sacra” γίνεται ταύτιση του τοπωνυμίου Dulopolis με το τοπωνύμιο Philopolis. Το τοπωνύμιο Philopolis (Φιλόπολις) απεικονίζεται σε πολλούς ενετικούς χάρτες ακριβώς νοτίως της Κνωσού.
Στο πολύ σπουδαίο βιβλίο του Χαράλαμπου Γάσπαρη: «CATASTICI FEUDORUM CRETE CATASTICUM SEXTERII DORSODDURI 1227-1418», Αθήνα 2004, αναφέρεται το τοπωνύμιο Chalandron. Συγκεκριμένα αναφέρεται: «Αρχίζουν τα σύνορα των δύο σεξτέριων, του Dorsoduro και του Αγίου Παύλου, από τα όρια του δημοσίου, δηλαδή στην περιοχή των Χαλανδρών, έξω από το χωριό Zoskino προς τα βόρεια, και κατεβαίνει ευθεία μπροστά στο ποτάμι προς τα βορειονατολικά και ανεβαίνει προς τα νότια …..μέχρι την Αγία Βαρβάρα και ανεβαίνει ευθεία μπροστά στο σύνορο των χωριών Χουδέτσι ..»
Το τοπωνύμιο Zoskino δεν μπορέσαμε να το εντοπίσουμε, τα σύνορα του δημοσίου θα πρέπει να τα ερμηνεύσουμε σύνορα της Παρακάνδιας, ενώ το τοπωνύμιο Αγία Βαρβάρα δεν έχει σχέση με το γνωστό χωριό, αλλά με τοπωνύμιο (πρώην οικισμός) που βρίσκεται δυτικά του χωριού Χουδέτσι. Το τοπωνύμιο Αγία Βαρβάρα απεικονίζεται στο χάρτη Γ.Υ.Σ. (Γεωγραφική Υπηρεσία Στρατού), κλίμακας 1:5.000, σε απόσταση 1 km δυτικά από τα δυτικά όρια του χωριού Χουδέτσι και 1,5 km νότια από τα νότια όρια του χωριού Βαθύπετρο.
Το τοπωνύμιο Chalandron (Χαλανδρών) ερμηνεύεται χιλίων ανδρών και ταυτοποιείται με την αρχαία Δουλόπολη.
Στη περιοχή του χωριού Βαθύπετρου έχουμε πληθώρα αρχαιολογικών ευρημάτων, ενώ το ίδιο το τοπωνύμιο παραπέμπει σε μεταλλεία.
Από όλα τα παραπάνω στοιχεία που αναφέραμε προκύπτει ότι η ακριβής θέση της αρχαίας πόλης «Δουλόπολις» βρισκόταν στη περιοχή που βρίσκεται σήμερα το χωριό Βαθύπετρο Αρχανών.
* Ο Εμμανουήλ Μιχαήλ Αστυρακάκης είναι τοπογράφος μηχανικός – ερευνητής