Μεθαύριο Τετάρτη 3 Οκτωβρίου 2018, ο Καλλικράτης Σφακίων θα ανακηρυχτεί μαρτυρικό χωριό των χρόνων 1941-1945. Η ανακήρυξή του θα γίνει με την παρουσία του Προέδρου της Δημοκρατίας κ. Προκόπη Παυλόπουλου, μπροστά στο μνημείο πεσόντων του Καλλικράτη.
Από τις 8 ως τις 11 Οκτωβρίου 1943, ο Καλλικράτης λεηλατήθηκε, πυρπολήθηκε ολοκληρωτικά, καθυβρίστηκε το θρησκευτικό συναίσθημα των κατοίκων και εκτελέστηκαν 31 άνθρωποί του (21 άντρες και 10 γυναίκες). Οι περισσότερες από τις γυναίκες παραδόθηκαν στην πυρά ζωντανές.
Αν ήταν δυνατόν να προσδίδαμε ένα άλλο όνομα στο χωριό Καλλικράτης, θα μπορούσαμε να το ονομάσουμε ως το χωριό της Μεγάλης, Ατέλειωτης και Αδίδακτης Ιστορίας. Ο Καλλικράτης αποτελεί μοναδική περίπτωση στον Ελλαδικό, ίσως και στον παγκόσμιο χώρο.
Αριθμεί τέσσερα Ολοκαυτώματα στο πέρασμα των χρόνων. Στις 26 Απριλίου 1770, μετά την Επανάσταση του Δασκαλογιάννη. Στις 15 Ιουλίου 1821, στο ξέσπασμα της Ελληνικής Επανάστασης. Στις 13 Δεκεμβρίου 1866, πρώτο έτος της Μεγάλης Κρητικής Επανάστασης. Στις 8 και 11 Οκτωβρίου 1943, από έναν βάρβαρο κατοχικό στρατό και τους δωσίλογους συνεργάτες του, ο Καλλικράτης ολοκαυτώθηκε για τέταρτη φορά.
Στον Καλλικράτη, όπου κι αν στρέψεις το βλέμμα σου, ό,τι ακουμπήσεις, μια πέτρα στην άκρη του δρόμου, έναν τοίχο σπιτιού, ένα κλαδί ενός αιωνόβιου δέντρου, όλα στάζουν αίμα. Το αίμα των ανθρώπων που σφαγιάστηκαν στα τέσσερα ολοκαυτώματα, το αίμα των ανθρώπων του που δόθηκε απλόχερα στην πατρίδα, στις δεκάδες επαναστάσεις για ελευθερία, ανεξαρτησία και ΕΝΩΣΗ της Κρήτης με την Ελλάδα. Οι λέξεις επανάσταση και προσφυγιά, είναι συνδεδεμένες άρρηκτα με τους Καλλικρατιανούς.
Η συμμετοχή των κατοίκων σε όλες τις επαναστάσεις που αφορούν την περίοδο της Ενετοκρατίας και της Τουρκοκρατίας είναι ιστορικά καταγεγραμμένη. Στον ένδοξο Μακεδονικό Αγώνα ο Καλλικράτης συμμετείχε με πέντε σώματα οπλαρχηγών. Στους Βαλκανικούς Πολέμους 1912-13, στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, στη Μικρασιατική εκστρατεία, ο Καλλικράτης δηλώνει παρών και αριθμεί δεκάδες νεκρούς. Στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, από τις 8 ως τις 11 Οκτωβρίου 1943, διαπράχθηκε ένα από τα ειδεχθέστερα εγκλήματα του Γ΄ Ράιχ σε πανευρωπαϊκό επίπεδο.
Τακτικός στρατός της ναζιστικής Γερμανίας με δωσίλογους συνεργάτες του, δολοφόνησε άνανδρα με βάση ένα καλά οργανωμένο σχέδιο 31 άμαχους πολίτες, μεταξύ αυτών δέκα γυναίκες. Παράλληλα ο γερμανικός στρατός κατοχής λεηλάτησε τις κατοικίες, αφαιρώντας γεωργικά και κτηνοτροφικά προϊόντα, έργα υφαντικής και πολύτιμα αντικείμενα. Στη συνέχεια πυρπόλησε το σύνολο των κατοικιών, κηρύσσοντας ταυτόχρονα την περιοχή νεκρή ζώνη.
Όλες τις μέρες της καταστροφής καθυβρίστηκε το θρησκευτικό συναίσθημα των κατοίκων, αφού άνδρες του τακτικού γερμανικού και «ομόθρησκου» στρατού, άρπαξαν τα ιερά σκεύη και άμφια του ναού της Παναγίας, βεβήλωσαν και κατέκαψαν τις ιερές εικόνες, συνέλαβαν και βασάνισαν τον ιερέα του χωριού παπά Σήφη Παπαδόσηφο.
Ο Καλλικράτης βυθίστηκε στο πένθος. Η ναζιστική κτηνωδία σφράγισε ανεξίτηλα τον τόπο και τη ζωή όσων επέζησαν.
Την Τετάρτη 3 Οκτωβρίου 2018, ο Καλλικράτης ανακηρύσσεται μαρτυρικό χωριό. Μια ηθική δικαίωση των διαχρονικών αγώνων και θυσιών των κατοίκων του. Η πολιτεία ξεπληρώνει εν μέρει το χρέος της.
Μένει κάτι ακόμη. Η απόδοση δικαιοσύνης του σφαγέα του Καλλικράτη Στρατηγού Μπρώυερ τον Οκτώβρη του 1943. Στις 31 Οκτωβρίου 1946, στην αίθουσα του Εφετείου Αθηνών, ξεκίνησε η δίκη των σφαγέων της Κρήτης Στρατηγών Μπρούνο Μπρώυερ και Φρειδερίκου Γουλιέλμου Μύλλερ.
Τριάντα εφτά (37) οι μάρτυρες κατηγορίας, έξι (6) οι μάρτυρες υπεράσπισης. Πρώτος μάρτυρας κατηγορίας ο Αρχιμανδρίτης και μετέπειτα Αρχιεπίσκοπος Κρήτης Ευγένιος Ψαλλιδάκης.
Μεταξύ των μαρτύρων κατηγορίας ο πρώην Πρωθυπουργός Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ο Επίσκοπος Χανίων Αγαθάγγελος Ξηρουχάκης, ο Αρχηγός Πετρακογιώργης, κ.α. Μεταξύ των έξι μαρτύρων υπεράσπισης, (οι τέσσερις μάρτυρες ήταν Γερμανοί), υπήρχαν και δύο Έλληνες.
Η δίκη κράτησε σαράντα ημέρες. Ξεκίνησε στις 31 Οκτωβρίου και τελείωσε στις 9 Δεκεμβρίου 1946. Το Δικαστήριο δίκασε και καταδίκασε τους Γερμανούς Στρατηγούς σε θάνατο. Εκτελέστηκαν στην Αίγινα, στις 20 Μαΐου 1947, ανήμερα της έκτης επετείου της Μάχης της Κρήτης. Η κρητική γη, διαχρονικά γενναιόδωρη πάντοτε στους κατακτητές, φιλοξενεί σήμερα στο νεκροταφείο του Μάλεμε τον Στρατηγό Μπρώυερ, τον υπεύθυνο της σφαγής του Καλλικράτη.
Ο Μπρούνο Μπρώυερ ήταν Διοικητής του «Φρουρίου Κρήτη» από τις 20 Σεπτεμβρίου 1942 ως 26 Ιουνίου 1944.
Η γερμανική επιδρομή στον Καλλικράτη έγινε στις 8 Οκτωβρίου 1943 και διήρκεσε τέσσερις ημέρες. Γερμανικά στρατεύματα της Βέρμαχτ, τρία τάγματα πεζικού, κατέκλυσαν το χωριό.
Μετά το κάψιμο του διπλανού χωριού Καλή Συκιά στις 6 Οκτωβρίου 1943, το απόσπασμα του Σούμπερτ έφτασε στον Καλλικράτη. Περίπου σαράντα άντρες. Σουμπερίτες και Γερμανοί στρατιώτες, άρχισαν τη δράση με βάση ένα οργανωμένο σχέδιο.
Ο Καλλικράτης έπρεπε να τιμωρηθεί για τη μάχη στα Τσιλίβδικα, (4 Οκτωβρίου 1943), που έδωσε ο Καπετάν Μανόλης Μπαντουβάς με άντρες του και άντρες της Αντίστασης της περιοχής, τον θάνατο των 17 Γερμανοϊταλών στρατιωτών που ήταν το αποτέλεσμα της μάχης και για τη βοήθεια που του προσφέρθηκε στην προσπάθεια διαφυγής του στη Μέση Ανατολή.
Στην απόφασή του, το στρατοδικείο δέχεται ότι ο Στρατηγός Μπρώυερ ήταν υπεύθυνος για τις εκτελέσεις σε 33 χωριά της Κρήτης τα οποία κατονομάζει:
Παλαιά Ρούματα (19 ατόμων), Καλάθαινες (11 ατόμων), σε 5 άλλα χωριά της επαρχίας Κισσάμου (25 ατόμων), Άνω Μέρος (42 ατόμων), Γερακάρι (55 ατόμων),
Κρύα Βρύση (35 ατόμων), Γουργούθι – Καρδάκι – Δρυγιές – Βρύσες – Σμιλέ (46 ατόμων), Γδόχια (43 ατόμων), Πεύκος (19 ατόμων), Μουρνιές (32 ατόμων), Μονή Άνω Βιάννου (6 ατόμων), Μύθοι (4 ατόμων), Κεφαλοβρύση (36 ατόμων), Ρίζα (56 ατόμων), Κρεββατά (23 ατόμων), Μύρτος (18 ατόμων), Αμιρά (114 ατόμων), Συκολόγος (1 ατόμου), Αγ. Βασίλειος Βιάννου (33 ατόμων), Καλάμι (2 ατόμων), Ψαρή Φοράδα (7 ατόμων), Βαχός (32 ατόμων), Μάλλες (23 ατόμων), Σύμη (23 ατόμων), Χριστός (8 ατόμων).
Θεωρήθηκε υπεύθυνος και για την πυρπόληση και καταστροφή 21 χωριών: Γδόχια, Κεφαλοβρύση, Πεύκος, Κάτω Σύμη, Κρεββατάς, Συκολόγος, Μουρνιές, Μύρτος, Καλάμι, Λίμνη, Έλος, Φλώρια, Κούνενι, Γοργούθι, Καρδάκι, Δρυγιές, Βρύσες, Σμιλέ, Άνω Μέρος, Γερακάρι και Κρύα Βρύση.
Μεταξύ των μαρτύρων κατηγορίας στη δίκη, ήταν ο Πρόεδρος της Κοινότητας Καλλικράτη Γεώργιος Εμμανουήλ Μανουσέλης. Στην κατάθεσή του περιγράφει με λεπτομέρειες τα γεγονότα που εκτυλίχτηκαν στο χωριό του τον Οκτώβρη του 1943. Αυτό αγνοήθηκε στην απόφαση του δικαστηρίου.
Ο ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗΣ, στην απόφαση καταδίκης σε θάνατο του Μπρώυερ, απουσιάζει. Τα τριάντα ένα θύματα και η τελειωτική πυρπόληση του χωριού, δεν υπάρχουν στο κατηγορητήριο. Αυτό είναι το ανεξόφλητο χρέος της Ελληνικής Πολιτείας.
Ο άνθρωπος που έδωσε την εντολή καταστροφής του Καλλικράτη και την εκτέλεση των 31 κατοίκων του, δεν δικάστηκε ποτέ γι’αυτό το στυγερό έγκλημα.
Την 1η Ιουνίου 1941 η Κρήτη βρισκόταν κάτω από την κατοχή των γερμανοϊταλών
. Σε μικρό χρονικό διάστημα, από την κατάληψη της Κρήτης ως την αποχώρηση των στρατευμάτων κατοχής, οι Βρετανοί οργάνωσαν και ανέπτυξαν στην Κρήτη σταθμούς ασυρμάτου με υπεύθυνους αξιωματικούς Συνδέσμους και χειριστές υπαξιωματικούς.
Από την βρετανική προπαγάνδα, καθ’όλα τα χρόνια της κατοχής, διέρρεε ότι οι σύμμαχοι προετοίμαζαν απόβαση για την ανακατάληψη της Κρήτης.
Με απόβαση των συμμαχικών στρατευμάτων, η Κρήτη θα κατέληγε και πάλι στα χέρια των συμμάχων και θα ελευθερωνόταν. Το μετέδιδαν στις Ανταρτικές οργανώσεις, στους Αρχηγούς των ανταρτικών ομάδων, στους Κρητικούς, στα στρατεύματα κατοχής. Με προκηρύξεις, με έγγραφα που «από λάθος» κατέληγαν στα χέρια των Γερμανών, με εκπομπές σε ραδιοφωνικούς σταθμούς. Οι Γερμανοί πίστεψαν αυτές τις φήμες, το ίδιο και οι αρχηγοί των ανταρτικών ομάδων. Σκοπός της βρετανικής αντικατασκοπείας ήταν, να διατηρούν οι κατακτητές στην Κρήτη μεγάλο αριθμό στρατευμάτων, τα οποία θα μπορούσαν να είναι χρήσιμα σε άλλα μέτωπα του πολέμου.
Τον Σεπτέμβρη του 1943, ο Στρατηγός Κάρτα επικεφαλής των ιταλικών δυνάμεων του Λασιθίου, με τη συνθηκολόγηση της Ιταλίας παραδόθηκε στους συμμάχους. Ο Πάτρικ Λη Φέρμορ τον φυγάδευσε στη Μέση Ανατολή. Ο Καπετάν Μανόλης Μπαντουβάς, πιστεύοντας ότι η ώρα της απόβασης είχε φτάσει, διέταξε μικρή ομάδα ανδρών του να μεταβεί στη Σύμη Βιάννου και να αιχμαλωτίσει τους στρατιώτες του γερμανικού φυλακίου που βρίσκονταν εκεί.
Οι άνδρες πήγαν αλλά στην προσπάθειά τους να αιχμαλωτίσουν τους δύο Γερμανούς του φυλακίου, μπλέχτηκαν μαζί τους σε πάλη σώμα με σώμα και τους σκότωσαν. Οι σωροί τους πετάχτηκαν σε καταβόθρα. Την επόμενη ημέρα, οργανωμένος γερμανικός στρατός προχώρησε στο χωριό Σύμη της Βιάννου, αναζητώντας τους στρατιώτες του φυλακίου. Ο Καπετάν Μανόλης Μπαντουβάς δίδει σκληρή ολοήμερη μάχη με τους Γερμανούς στη Σύμη η οποία καταλήγει σε νίκη των ανταρτών. Τέσσερις δεκάδες Γερμανοί νεκροί και δέκα αιχμάλωτοι. Μετά τη μάχη οι κατακτητές καίνε τα χωριά της Βιάννου και εκτελούν 401 κατοίκους.
Οι Βρετανοί αξιωματικοί Σύνδεσμοι αποφασίζουν να φυγαδεύσουν τον Καπετάν Μανόλη Μπαντουβά και τους άντρες του στη Μέση Ανατολή. Η καταστροφή της Βιάννου συνδέθηκε με την απόδοση ευθυνών από μέρος του πληθυσμού στο πρόσωπό του. Έπρεπε να απομακρυνθεί γρήγορα από την Κρήτη. Η πρώτη προσπάθεια από τα νότια του νομού Ηρακλείου (παραλία Τρυπητή), αποτυγχάνει. Αποφασίζουν να τον φυγαδεύσουν από την παραλία του Ροδάκινου.
Στην αποστολή φυγάδευσης του Καπετάν Μανόλη, συμμετέχει το σύνολο της βρετανικής αποστολής που βρισκόταν στην Κρήτη τον Οκτώβρη του 1943. Ο επικεφαλής των Βρετανών Συνδέσμων Ταγ/χης Τομ Ταμπάμπιν (Ιωάννης) με τον ασυρματιστή του Τζων Λιούις. Ο Λοχαγός Ζαν Φήλντιγκ (Αλέκος) με τον ασυρματιστή του Νεοζηλανδό Κιούι Πέρκινς. Ο Λοχαγός Ραλφ Στόκμπριτζ (Σήφης) με τον ασυρματιστή του Τζων Στάνλευ.
Ο Λοχαγός Άλεξ Ρέντελ (Αλέξης). Στην ομάδα φυγάδευσης στη Μέση Ανατολή συμμετείχαν και δέκα άντρες της ανταρτικής Ομάδας Κρουσώνα υπό τις διαταγές του Μενέλαου Ξυλούρη αλλά και άλλοι Κρητικοί καταδιωκόμενοι των Γερμανών. Οι αντάρτες κατέληξαν, περιμένοντας το μέσον για να φύγουν, στις νότιες παρυφές των Λευκών Ορέων στην περιοχή Τσιλίβδικα, (δίπλα στα χωριά Καλή Συκιά και Καλλικράτης). Είχαν ενισχυθεί και από Ροδακινιώτες, Αμαριώτες Σφακιανούς. Οι δύο ανταρτικές ομάδες του Καλλικράτη με το Νικόλαο Μανουσέλη ή Γιατίπη και το Μανουσέλη Ανδρέα ή Μανουσαντρουλή, βρίσκονταν κι αυτοί στα Τσιλίβδικα.
Οι Γερμανοί κατεδίωκαν τον Καπετάν Μανόλη βήμα προς βήμα. Στα Τσιλίβδικα προδόθηκε η παρουσία της πολυπληθούς αυτής ομάδας και γερμανοϊταλική περίπολος τους εντόπισε. Οι αντάρτες έδωσαν μάχη (4 Οκτωβρίου 1943) και εξουδετέρωσαν όλους τους Γερμανοϊταλούς (περίπου δεκαεφτά και τον Έλληνα διερμηνέα τους). Στη μάχη διακρίθηκαν οι ομάδες του Καλλικράτη και ο Νικόλαος Γιατίπης.
Οι Γερμανοί αποφάσισαν τότε με εσωτερική διαταγή του Διοικητή Φρουρίου Κρήτης Μπρούνο Μπρώυερ να καταστρέψουν τα κοντινά χωριά (της περιοχής Τσιλίβδικα), Καλή Συκιά και Καλλικράτη για παραδειγματισμό. Το έργο ανέλαβαν γερμανικός τακτικός στρατός και το Ελληνικό Καταδιωκτικό Απόσπασμα Κακοποιών Ε.Κ.Α.Κ. ή Jacte Commando του Φριτς Σούμπερτ. Μετά τη μάχη στα Τσιλίβδικα οι άντρες των παραπάνω χωριών Καλή Συκιά και Καλλικράτης είχαν ειδοποιηθεί και κατέφυγαν στα ορεινά.
Οι Γερμανοί και οι Σουμπερίτες ξέσπασαν πάνω στις γυναίκες στην Καλή Συκιά και εφάρμοσαν ένα σχέδιο για τον Καλλικράτη. Τις δυο πρώτες ημέρες που έφτασαν στον Καλλικράτη, (6 Οκτωβρίου 1943) διέδιδαν ότι αναζητούν όπλα και δεν θα πειράξουν τους κατοίκους. Κάποιοι τους πίστεψαν και ο συνολικός απολογισμός του Καλλικράτη (στις 8 και 11 Οκτωβρίου 1943), ήταν 31 νεκροί, 21 άντρες και 10 γυναίκες, η πυρπόληση και η λεηλασία του χωριού. Η αποστολή φυγάδευσης του Καπετάν Μανόλη από την παραλία του Ροδάκινου απέτυχε, η ομάδα διαλύθηκε και τελικά η φυγάδευσή του στη Μέση Ανατολή επιτεύχθηκε στα μέσα Νοεμβρίου του 1943.
Το 1963, ο Ιωσήφ Ανδρέα Παπαδόπετρος, εξέδωσε στο Ρέθυμνο το βιβλίο με τίτλο «Όσα δε σβήνει ο χρόνος». Ο Σήφης Παπαδόπετρος καθηγητής θεολόγος, περιγράφει στον πρόλογο του βιβλίου ότι αμέσως μετά την απόσυρση των γερμανών στα Χανιά τον Οκτώβρη του 1944, επισκέφτηκε τα χωριά των Σφακίων κάθε ένα ξεχωριστά και συγκέντρωσε ζωντανές μαρτυρίες με τα γεγονότα των χρόνων 1941-1945. Στο βιβλίο του περιγράφεται η περιύβριση του θρησκευτικού συναισθήματος των κατοίκων του Καλλικράτη.
«…συνεπείς προς εαυτούς οι Γερμανοί και επιζητούντες κατά τον χρόνον της καταστροφής του Καλλικράτους να δείξουν σαφή δείγματα τού πολιτισμού των, δεν ηρκέσθησαν μόνον στας γενομένας τότε εκτελέσεις, αλλά κατόπιν τούτων, αφού ελεηλάτησαν τας οικίας όλας και απεγύμνωσαν αυτάς από παν είδος ρουχισμού και τροφίμου της αρεσκείας των, ακολούθως τας επυρπόλησαν εθεώρησαν φαίνεται, απαραίτητον να μη εξαιρεθή του βανδαλισμού των αυτού, ούδ’ αυτός ο οίκος του Θεού. Και επειδή δεν εύρον ν’αφαιρέσουν απ’ αυτόν τρόφιμα, αφήρεσαν εν ελλείψει, άλλου ρουχισμού τα ευρεθέντα εκεί ιερά άμφια. Και επειδή δεν εύρισκον φαίνεται αυτά προσαρμοζόμενα με τας ορέξεις των, φεύγοντας διεσκόρπισαν αυτά στα όρη.
Και εξηγείται ούτω πως μετά την απομάκρυνσιν των Γερμανών εκ του χωρίου τούτου ευρέθη το επιτραχήλιον του ιερέως εγκαταλελειμμένον στα όρη. Το άγιον ποτήριον όμως, η ιερά λαβίς και το κοχλιάριον δεν ανευρέθησαν, γεγονός το οποίον μαρτυρεί ότι συναπεκόμισαν αυτά οι Γερμανοί φεύγοντες λόγω, της μεταλλικής των αξίας. Και δια να συμπληρώσουν φαίνεται το ανοσιούργημά των, εβεβήλωσαν και τις εικόνας του ναού, όσας εξ αυτών δεν κατέκαυσαν.
Μετά την μακράν αλλά άκαρπον ανάκρισιν εις την οποίαν υπεβλήθη ο δυστυχής εφημέριος Καλλικράτους, (παπά Σήφης Νικ. Παπαδόσηφος), οι Γερμανοί ηκολούθησαν κατεύθυνσιν προς το χωρίον Ασκύφου. Μετά πορείαν πολλών ωρών και βασάνων, έφθασαν τέλος στο Ασκύφου όπου εκλείσθησαν σε φυλακήν. Εξαίρεσιν απετέλεσεν ο εφημέριος Ι. Παπαδόσηφος, διότι εκμεταλλευθείς ούτος ευκαιρία που του εδόθη, μόλις έφθασαν στο Ασκύφου, εδραπέτευσε…».
Ο καθηγητής Ιστορίας κ. Απόστολος Παπαϊωάννου αναφέρει: “Η ανακήρυξη του ΚΑΛΛΙΚΡΑΤΗ ως μαρτυρικού χωριού, προβάλλει την αναγκαιότητα της μνήμης ως έκφραση ελευθερίας, αντίστασης, αλληλεγγύης και αξιοπρέπειας. Κάποιες λέξεις δε γράφονται με μολύβι ή μελάνι, αλλά κυρίως, με αίμα…”ª.
Και ο λαϊκός ποιητής με 2 ριζίτικα συμπληρώνει:
Προβέρνω στου Βλαστού τ΄αρµίστο δροσερό τ’ αγέρι.
Θωρώ αντάρα στα βουνά µαύρο καπνό στο λάκκο.
Τον Καλλικράτη καίουνε γερμανικά φουσάτα.
Κάθοµαι κι αφρουκράζοµαι, κι’ ακούω µοιρολόγια
Τσι άνδρες εσκοτώσανε…
…
Στον Καλλικράτη τω Σφακιών γρικούνται μοιρολόγια
Μαύρος καπνός επρόβαλε ο λάκκος σκοτεινιάζει
Οι Γερμανοί επεράσανε και καίνε και σκοτώνουν
Μανάδες κλαίνε και παιδιά…
* O Γιώργος Α. Καλογεράκης είναι δρ. Παν/μίου Ιωαννίνων, Διευθυντής Δημοτικού Σχολείου Θραψανού