Το κρασί και το λάδι αποτελούν δύο κυρίαρχα προϊόντα της Κρήτης, και το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας… βάζει το χεράκι του για την επιπλέον βελτίωση και ανάπτυξή τους!
Ο διευθυντής Ερευνών, δρ. Μιχάλης Βελεγράκης, επικεφαλής της ομάδας του Ινστιτούτου Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ, μιλά στην «Π» για το πρόγραμμα «ΟΙΝΟΦΑΣΜΑ», το οποίο αφορά στη βελτίωση της ποιότητας του ελληνικού κρασιού, μέσω καταγραφής και ελέγχου των παραμέτρων οινοποίησης.
Η συνέντευξη έχει ως εξής:
Ερωτ: Ποιος είναι ο στόχος της πρότασης «ΟΙΝΟΦΑΣΜΑ»; Πώς θα βοηθηθούν οι τοπικοί οινοπαραγωγοί και τι χρονοδιάγραμμα υπάρχει;
Απ: «Είναι γεγονός ότι τα τελευταία χρόνια γίνεται μια αξιόλογη προσπάθεια από επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στον αγροδιατροφικό τομέα για την παραγωγή προϊόντων, όπως είναι το κρασί και το ελαιόλαδο, με υψηλή ποιότητα και με μεγάλη προστιθέμενη αξία, συνεισφέροντας ταυτόχρονα στην εθνική μας οικονομία. Ειδικά στον τομέα της οινοπαραγωγής, έχουν γίνει άλματα όχι μόνο στην παραγωγή αλλά και στην προώθηση ποιοτικών κρασιών από τοπικές κυρίως ποικιλίες, οι οποίες γίνονται ολοένα και πιο ανταγωνιστικές σε διεθνές επίπεδο.
Το πρόγραμμα ΟΙΝΟΦΑΣΜΑ συμβάλλει στην προσπάθεια των οινοποιών της Κρήτης αναπτύσσοντας και παρέχοντάς τους εργαλεία, τα οποία επιτρέπουν το γρήγορο και μικρού κόστους έλεγχο της ποιότητας του προϊόντος για όλες τις φάσεις της οινοποίησης. Επίσης επιδιώκεται η βελτίωση του τελικού προϊόντος με την αντικατάσταση των θειωδών ενώσεων ως αντιοξειδωτικών στο κρασί με φυσικές ουσίες. Το έργο θα έχει διάρκεια τρία χρόνια, ώστε να περιλαμβάνει δυο καλλιεργητικές περιόδους για να μπορέσει να γίνει η ανάπτυξη και η πιλοτική εφαρμογή των προαναφερθέντων παρεμβάσεων.
Το πρόγραμμα βασίζεται στη συνέργεια δύο ακαδημαϊκών φορέων με σημαντική ερευνητική εμπειρία και συγκεκριμένα του Ινστιτούτου Ηλεκτρονικής Δομής και Λέιζερ του ΙΤΕ σε οπτικές μεθόδους (φασματοσκοπία, λέιζερ), και του τμήματος Γεωπονίας του ΤΕΙ όσον αφορά το σταφύλι και το κρασί. Αυτή συνδυάζεται και με την εμπειρία τριών οινοποιείων σε ποικιλίες και τρόπους οινοποίησης, έτσι ώστε να μετρηθούν και να ελεγχθούν οι παράμετροι που βελτιώνουν ποιότητα του κρασιού από το στάδιο του τρύγου ως το ράφι του καταναλωτή.
Η καινοτομία της πρότασης μας εστιάζεται στην ευρείας κλίμακας εφαρμογή φασματοσκοπικών μεθόδων που αξιοποιούν σύγχρονες τεχνικές φωτονικής για την καταγραφή οπτικών φασμάτων, τα οποία αποτελούν «αποτύπωμα-ακτινογραφία» της χημικής σύστασης άρα και του επιπέδου ποιότητας ενός δείγματος.
Από τη σύγκριση των οπτικών μετρήσεων, με τα αποτελέσματα που προέρχονται από κλασικές αναλυτικές χημικές μεθόδους αλλά και οργανοληπτική αξιολόγηση (γευσιγνωσία), θα προκύψουν βάσεις δεδομένων. Αυτές σε συνδυασμό με στατιστική ανάλυση θα αξιοποιηθούν για την ανάπτυξη ενός αλγόριθμου/λογισμικού που θα είναι ένα χρήσιμο καινοτόμο εργαλείο ελέγχου και θα επιτρέπει όχι μόνο τον έλεγχο της σύστασης και ποιότητας ενός προϊόντος αλλά θα παρέχει και τη δυνατότητα πρόβλεψης αυτών σε βάθος χρόνου. Δηλαδή, ένας «οδικός χάρτης» παραγωγής ποιοτικού κρασιού προσαρμοσμένος στους σχεδιασμούς του κάθε οινοποιού.
Μια άλλη καινοτομία στο προτεινόμενο ερευνητικό έργο αφορά στην πειραματική εφαρμογή και αξιολόγηση από το τμήμα Γεωπονίας του ΤΕΙ-Κρήτης φυσικών αντιοξειδωτικών για την αντικατάσταση των πρόσθετων θειωδών ενώσεων στον οίνο. Αυτό αναμένεται να ελευθερώσει τα κρασιά από χημικά πρόσθετα και τους καταναλωτές από πιθανές παρενέργειες (κυρίως αλλεργίες)».
Τα οφέλη
Ερωτ: Συνεργάζεστε με το ΤΕΙ Κρήτης. Είναι στους στόχους του ΙΤΕ η συνεργασία με τα ΑΕΙ της Κρήτης; Τι όφελος προκύπτει από την ένωση των δυνάμεών σας;
Απ: «Η ομάδα μας συνεργάζεται με όλους τους ακαδημαϊκούς φορείς της Κρήτης και αρκετούς από την υπόλοιπη Ελλάδα. Πέραν της εμπεδωμένης συνεργασίας με το τμήμα Γεωπονίας του ΤΕΙ Κρήτης, στο πλαίσιο ενός παρόμοιου ερευνητικού προγράμματος (ΘΑΛΗΣ) έχουμε συνεργαστεί και με το τμήμα Χημείας του Πανεπιστημίου Κρήτης. Ερευνητικές προτάσεις έχουμε συνυποβάλει με το Πολυτεχνείο Κρήτης, το Ινστιτούτο Ελιάς, Υποτροπικών Φυτών και Αμπέλου του ΕΛΓΟ Δήμητρα και το ΜΑΙΧ. Επίσης συνεργαζόμαστε με τον ΕΦΕΤ, το Πανεπιστήμιο της Αθήνας και το Μπενάκειο Φυτοπαθολογικό Ινστιτούτο.
Κεντρικός γνώμονας είναι η συνεργασία με ερευνητικούς φορείς, ιδιαίτερα εκεί που μπορούμε να δράσουμε συμπληρωματικά, έτσι ώστε να έχουμε τη δυνατότητα εφαρμογής ενός μεγαλύτερου «οπλοστασίου» σε θέματα ελέγχου, ποιότητας και ανίχνευσης νοθείας σε προϊόντα διατροφής. Επιπλέον, όφελος –το οποίο συχνά αγνοείται- είναι η εκπαίδευση και κατάρτιση νέων ανθρώπων (φοιτητές, μεταπτυχιακοί, μεταδιδάκτορες, κ.α.) σε τεχνολογίες αιχμής που το ΙΤΕ κατέχει αλλά και η «τροφοδοσία» με νέους επιστήμονες, οι οποίοι τα επόμενα χρόνια θα αποτελέσουν τους πρωτοπόρους της έρευνας και της ανάπτυξης της χώρας.
Επίσης, θα ήθελα να αναφέρω ότι, εκτός από τα ακαδημαϊκά ιδρύματα, η συνεργασία μας με τους παραγωγικούς φορείς και τις επιχειρήσεις του τόπου είναι επιβεβλημένη, καθώς επιτρέπει την άμεση ενημέρωση και εμβάθυνση σε θέματα ή προβλήματα που αφορούν τόσο στην ποιότητα, όσο και στην αλυσίδα παραγωγής των προϊόντων τους, ώστε να μπορέσουμε να συνεισφέρουμε κατά το δυνατό στην αντιμετώπιση ή επίλυσή τους.
Συνολικά η συνεργασία των ερευνητικών ιδρυμάτων και των επιχειρήσεων δημιουργεί κουλτούρα ερευνητικής συνέργειας που η ελληνική οικονομία έχει ανάγκη. Πρέπει επίσης να σημειωθεί ότι η επιτυχής περάτωση του έργου θα είναι σημαντική για την ανταγωνιστικότητα και ανάπτυξη όχι μόνο των συνεργαζόμενων επιχειρήσεων αλλά και άλλων εταιρειών που δραστηριοποιούνται στον χώρο της οινοποίησης, οι οποίες θα μπορέσουν να επωφεληθούν από τα αποτελέσματά του».
Η έρευνα
Ερωτ: Η πρότασή σας χρηματοδοτήθηκε από το πρόγραμμα «ΕΡΕΥΝΩ – ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ – ΚΑΙΝΟΤΟΜΩ». Οι ερευνητές έχουν, πλέον, «σύμμαχο» το κράτος στο έργο τους ή βαδίζουν μόνοι τους;
Απ: «Με το πρόγραμμα «ΕΡΕΥΝΩ – ΔΗΜΙΟΥΡΓΩ – ΚΑΙΝΟΤΟΜΩ» δίνεται η ευκαιρία να υλοποιηθεί η πρόταση μας «ΟΙΝΟΦΑΣΜΑ». Αυτό είναι πολύ ευχάριστο για μας, όμως θα πρέπει να πούμε ότι τέτοιες ευκαιρίες εμφανίζονται σπάνια σε σχέση με τις υπάρχουσες ανάγκες. Στις προκηρύξεις ερευνητικών προγραμμάτων κατατίθεται μεγάλος αριθμός προτάσεων, με συνέπεια τα ποσοστά επιτυχίας να είναι εξαιρετικά μικρά. Αντιλαμβάνεστε έτσι ότι πρακτικά ο κάθε ερευνητής είναι αφημένος στην τύχη του με αποτέλεσμα συχνά λαμπρές ιδέες να μην χρηματοδοτούνται έγκαιρα ή καθόλου.
Επειδή λοιπόν δεν υπάρχει κατοχυρωμένη χρηματοδότηση από το κράτος, το έργο ενός ερευνητή, που από τη φύση του είναι πολύπλοκο και πολυσχιδές, έχει αναχθεί σε μια καθημερινή και συνεχή προσπάθεια αναζήτησης πόρων από ανταγωνιστικά προγράμματα για την εξασφάλιση της χρηματοδότησης της έρευνας του».
Ερωτ: Ποιο αποτελεί σήμερα το μεγαλύτερο εμπόδιο για έναν ερευνητή; Η γραφειοκρατία, η υποχρηματοδότηση, η φυγή των νέων επιστημόνων;
Απ: «Η ελληνική κοινωνία αντιδρά πολύ θετικά και καμαρώνει για τα ερευνητικά επιτεύγματα των ελλήνων επιστημόνων. Ωστόσο, η έρευνα δεν αποτελεί προτεραιότητά για την πολιτεία ούτε και έχει ερείσματα στην ελληνική κοινωνία. Αρκετές φορές μάλιστα, θεωρείται ως πολυτέλεια, ιδιαίτερα σε περιόδους κρίσης όπως οι σημερινές. Αυτό γιατί δεν έχουμε αντιληφθεί στην Ελλάδα ότι η έρευνα και η καινοτομία είναι βασικός μοχλός ανάπτυξης της χώρας.
Εκτός από την υποχρηματοδότηση, οι ερευνητές που έχουν την τύχη να δουν την πρόταση τους να χρηματοδοτείται έρχονται να αντιμετωπίσουν και άλλα δύσκολα θέματα όπως η γραφειοκρατία, οι υπερβολικές και παράλογες απαιτήσεις των διαχειριστικών αρχών, η αλλαγή των κανόνων κατά τη διάρκεια υλοποίησης του έργου κ.ά. Επίσης ο χρόνος προκήρυξης ερευνητικών προγραμμάτων δεν είναι συστηματικός και προβλέψιμος. Συμβαίνει συγκυριακά και σε άτακτα χρονικά διαστήματα με αποτέλεσμα το δύσκολο προγραμματισμό των ερευνητικών στόχων και χρονοδιαγραμμάτων.
Παρόλα αυτά, οι έλληνες ερευνητές έχοντας μάθει να επιβιώνουν σε ένα τέτοιο «τοξικό» περιβάλλον, καταφέρνουν να είναι ανταγωνιστικοί σε διεθνές επίπεδο και χαίρουν αρκετής ζήτησης στο εξωτερικό.
Αυτό οδηγεί στο γνωστό φαινόμενο της διαρροής εγκεφάλων (brain drain) -κυρίως της φυγής νέων επιστημόνων- σε άλλες χώρες με προφανείς μακροπρόθεσμες αρνητικές συνέπειες για τη χώρα μας.
Πρέπει εδώ να αναφερθεί ότι τα τελευταία χρόνια γίνεται προσπάθεια από την πολιτεία να συγκρατηθεί αυτή η διαρροή. Μάλιστα, με το νεοσύστατο θεσμό ΕΛΙΔΕΚ (Ελληνικό Ίδρυμα Έρευνας & Καινοτομίας) επιχειρείται η στήριξη των νέων επιστημόνων με τη δημιουργία κινήτρων και ευκαιριών χρηματοδότησης. Αν και η χρηματοδότηση αυτή δεν είναι αρκετή, απομένει να δούμε τα αποτελέσματα της εφαρμογής αυτής της προσπάθειας στη πράξη.»
Οι κλάδοι
Ερωτ: Υπάρχουν άλλοι κλάδοι επαγγελματιών, πέρα από τους οινοπαραγωγούς, που στρέφονται σε εσάς για να βελτιώσουν τα προϊόντα τους και να ελαχιστοποιήσουν το κόστος;
Απ: «Η εναλλακτική προσέγγιση που προτείνουμε για τον προσδιορισμό του χημικού αποτυπώματος ενός δείγματος βασίζεται στις οπτικές ιδιότητες των χημικών ουσιών, και για αυτό προφανώς εφαρμόζεται και σε άλλα προϊόντα διατροφικού ενδιαφέροντος εκτός από το κρασί.
Για παράδειγμα το ελαιόλαδο, το οποίο αποτελεί για την Κρήτη προϊόν με υψηλή δυναμική και οικονομική σημασία. Λαμβάνοντας υπόψη τη γνωστή εισροή ελαιόλαδου κατωτέρας ποιότητος από άλλες χώρες, αλλά και την τάση προσθήκης προσμίξεων σπορέλαιων, καθίσταται επιτακτική η ανάγκη προσδιορισμού της ταυτότητας και ποιότητας του ελαιόλαδου με γρήγορο, αξιόπιστο και οικονομικό τρόπο.
Η ομάδα του ΙΤΕ, σε συνεργασία με τοπικές επιχειρήσεις παραγωγής και τυποποίησης ελαιολάδου, έχει δουλέψει συστηματικά στη μελέτη θεμάτων που αφορούν στην προέλευση, ποικιλία, νοθεία κτλ.
Επίσης, σε συνεργασία με το Εργαστήριο Οργανοληπτικής Αξιολόγησης της ΕΑΣ-Ρεθύμνου έχουμε δείξει ότι η οπτική φασματοσκοπία επιτρέπει τη διάκριση λαδιών υψηλής ποιότητας από εκείνα με υποδεέστερη ποιότητα. Είμαστε σε συνεχή προσπάθεια και εγρήγορση στο ερευνητικό αυτό πεδίο.
Αξίζει να αναφέρουμε ότι, πολλές επιχειρήσεις που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή και επεξεργασία προϊόντων μάς έχουν προσεγγίσει, εκφράζοντας το έντονο επιχειρηματικό ενδιαφέρον τους για την ταυτοποίηση και προσδιορισμό της ποιότητας των προϊόντων τους, όπως μέλι, γάλα, τσικουδιά κ.α. Η ομάδα μας είναι σε διαρκή επαφή με παραγωγικούς φορείς και επιχειρήσεις (κυρίως στην Κρήτη) και είμαστε στη φάση αναζήτησης πόρων για τη χρηματοδότηση παρόμοιων συνεργασιών όπως στο «ΟΙΝΟΦΑΣΜΑ».
Θα δημιουργηθεί βάση οπτικών δεδομένων για τις ποικιλίες
Ερωτ: Οι ανάγκες της αγοράς αποτελούν «πυξίδα» για έναν ερευνητή σήμερα;
Απ: «Τα αποτελέσματα της ερευνητικής δραστηριότητας είναι η γνώση, μια μέθοδος ή μια ευρεσιτεχνία. Αυτά συνδυαζόμενα με την επιχειρηματικότητα, δηλαδή τις ανάγκες μιας επιχείρησης, οδηγούν σε μια καινοτομία, η οποία προσφέρει στην επιχείρηση μια σημαντικά βελτιωμένη διαδικασία παραγωγής αγαθών ή παροχή υπηρεσιών ή μία νέα διαγνωστική μέθοδο ή και ένα νέο προϊόν.
Ο προσανατολισμός σε τέτοιους στόχους καινοτομίας είναι ο δρόμος που πρέπει να επιλέξει μια μικρή χώρα, όπως η Ελλάδα, που δεν μπορεί να ανταγωνιστεί την Κίνα σε εργατικό δυναμικό ή την Αμερική σε κεφάλαια. Δηλαδή η έρευνα μπορεί να αποτελέσει μοχλό ανάπτυξης της χώρας.
Αυτός πρέπει να είναι –και είναι για το ΙΤΕ- ένας από τους κύριους ρόλους ενός ερευνητικού φορέα, ώστε η γνώση και η εμπειρία του επιστημονικού του δυναμικού να διοχετεύεται στην εξυπηρέτηση των αναγκών της κοινωνίας».
Ερωτ: Υπάρχει κάτι άλλο ενδιαφέρον «στα σκαριά» από την ομάδα σας; Τι να περιμένουμε στο επόμενο διάστημα;
Απ: «Στα άμεσα σχέδια μας είναι η δημιουργία βάσεων οπτικών δεδομένων για την ανάδειξη τοπικών ποικιλιών της Κρήτης (κρασί, ελαιόλαδο) καθώς και η ανάπτυξη μικρών φορητών συσκευών και λογισμικού για τη γρήγορη και επί τόπου (στον αμπελώνα, στο οινοποιείο, στον ελαιώνα κτλ.) ανάλυση και αξιολόγηση των προϊόντων.
Εκτός από τη συστηματική εφαρμογή των προτεινόμενων εναλλακτικών μεθόδων σε άλλα προϊόντα διατροφής, στοχεύουμε επίσης στη διερεύνηση της δυνατότητας ανίχνευσης επιμολυντών σε τρόφιμα δηλαδή, στοιχείων ή χημικών ενώσεων τα οποία είναι επιβαρυντικά για την υγεία των καταναλωτών.
Τέτοιοι είναι τα βαριά μέταλλα, τα φυτοφάρμακα, τα αντιβιοτικά, οι πλαστικοποιητές (πρόσφατα η παρουσία τους σε ελαιόλαδο είχε δυσκολέψει τις εξαγωγές στην Κίνα). Η ανίχνευση αυτών των ουσιών απαιτεί εφαρμογή προηγμένων φασματοσκοπικών τεχνικών με τεχνολογία λέιζερ και είναι στα άμεσα ερευνητικά ενδιαφέροντα μας. Έχουμε ήδη αρχίσει να εργαζόμαστε προς την κατεύθυνση αυτή».